Krok po kroku…jak założyć fundację

Zasady tworzenia fundacji reguluje ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach. Szczegółowe reguły działania każdej fundacji znajdują się w jej dokumentach wewnętrznych, głównie w statucie nadawanym (ale niekoniecznie pisanym – o czym dalej) przez fundatora – czyli założyciela i donatora (który wnosi kapitał).

Kto może zostać fundatorem?
Fundację może powołać do życia zarówno osoba fizyczna, jak i prawna. Założycielem i sponsorem fundacji może zostać zarówno obywatel polski, jak i cudzoziemiec („fundację mogą ustanowić osoby fizyczne niezależnie od ich obywatelstwa i miejsca zamieszkania” – mówi art. 2 ust. 1 ustawy).

Jeśli chodzi o osoby prawne, to fundację może założyć zarówno taka, która ma siedzibę w Polsce, jak i taka, która rezyduje poza granicami naszego kraju. Za to siedziba fundacji powinna (ale nie musi) znajdować się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Fundatorów może być kilku. I mowa tu zarówno o fundatorach z osobowością prawną, jak i o osobach fizycznych.

Potrzebne oświadczenie woli, w Polsce lub za granicą
Rolą fundatora jest ustanowienie fundacji poprzez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli (aktu fundacyjnego) i sporządzenie statutu. Co ciekawe, fundator może wyznaczyć osobę odpowiedzialną za stworzenie statutu i obsługę administracyjną związaną z powołaniem do życia fundacji.

Fundację można założyć w dwojaki sposób, mimo że zawsze odbywa się to poprzez oświadczenie woli. Jeśli fundator żyje, składa on stosowne oświadczenie u notariusza. Koszt aktu notarialnego waha się zazwyczaj od 100 zł (jeśli wartość majątku wnoszonego do fundacji nie przekracza 3 tys. zł) do nawet 10 tys. zł (jeśli majątek ma wartość powyżej 2 mln zł).
Fundacja może powstać również po śmierci fundatora. O ile zawrze on oświadczenie woli o jej ustanowieniu w prawidłowo spisanym testamencie.

Co ciekawe, polską fundację można założyć za granicą. Potrzebny jest do tego akt sporządzony przez polskiego konsula. Aby konsul mógł go stworzyć, potrzebuje pisemnego upoważnienia od Ministra Sprawiedliwości, wydanego na wniosek Ministra Spraw Zagranicznych.

W każdym z tych przypadków fundator powinien precyzyjnie wymienić cele, jakie ma realizować fundacja, oraz składniki majątkowe przeznaczone na realizację tychże celów.

Pierwsze kroki: cel i majątek
Zanim jednak fundator uda się do notariusza, musi zacząć od ustalenia celu działania fundacji. Przy czym należy pamiętać, że realizacja celu musi się wiązać z realizowaniem dobra ogólnego (a nie prywatnego, czyli jednej osoby). Tak więc celem działalności fundacji nie może być osiąganie dochodu. Co prawda fundacja może prowadzić działalność gospodarczą i na niej zarabiać, ale musi się to wiązać z realizowaniem celu z zakresu użyteczności publicznej.
Kolejnym krokiem jest ustalenie, co wejdzie w skład majątku, który zostanie wniesiony do fundacji. Powstanie w ten sposób fundusz założycielski. Do funduszu mogą trafić nie tylko pieniądze, ale także papiery wartościowe, rzeczy ruchome i nieruchome. Najważniejsze jest, aby majątek przekazany fundacji umożliwił jej rozpoczęcie realizacji celu statutowego.
O tym, jak duży ma to być majątek (o jak dużej wartości) decyduje fundator. Jeśli fundacja nie będzie prowadzić działalności gospodarczej (co w praktyce zdarza się bardzo rzadko), wartość funduszu założycielskiego może wynosić od 500 do 1 tys. zł. Jeśli jednak ma zamiar zarabiać, do funduszu powinno trafić minimum 2 tys. zł (w tym 1 tys. zł na poczet działalności gospodarczej, a 1 tys. zł plus pewna kwota na działalność statutową).
Obowiązek przekazania majątku musi zostać zrealizowany po uzyskaniu przez fundację osobowości prawnej, czyli już po tym, jak zostanie ona wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego. To powoduje, że istnieje możliwość anulowania (odwołania) aktu fundacyjnego, co powinno mieć formę aktu notarialnego.

Statut można napisać później
Gdy cel jest już ustanowiony, a majątek przygotowany do wniesienia do funduszu, należy stworzyć statut fundacji. Choć nie jest to konieczne. Fundator w akcie założycielskim może stwierdzić, że powierza zadanie napisania i uchwalenia statutu na przykład zarządowi fundacji. Nie musi się tym zajmować osobiście.
Jeśli jednak fundator chce opracować statut, nic nie stoi na przeszkodzie. Powinien pamiętać, że muszą się w tym dokumencie znaleźć wszelkie szczegóły dotyczące fundacji: nazwa, cele, majątek, skład i organizacja zarządu, sposób powoływania oraz odwoływania władz fundacji, a także ich prawa i obowiązki. Statut może również zawierać innego rodzaju postanowienia.

Wpis do rejestrów kosztuje
Fundacja musi zostać zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS). Zanim jednak tak się stanie, sąd rejestrowy zbada ważność czynności podjętych w celu jej założenia. Weźmie także pod lupę cele i statut fundacji pod kątem ich zgodności z przepisami prawa.

Złożenie wniosku do KRS to obowiązek fundatora, osoby przez niego upoważnionej lub zarządu fundacji. Należy wypełnić właściwe formularze oraz przygotować wymagane dokumenty i załączniki (np. statut, uchwały – jeśli takowe istnieją).
Za rejestrację trzeba zapłacić. W 2016 roku za rejestrację fundacji tylko w KRS trzeba było dać 250 zł. Jeśli miała się również pojawić w rejestrze przedsiębiorców – 600 zł.