Epoka generała Franco a gospodarka Hiszpanii

Okres frankistowski w polityce Hiszpanii datowany jest na lata 1939-1975. Gospodarka Hiszpanii przechodziła w tym okresie różne fazy. Pierwsza faza to interwencjonizm (od 1939 do 1950 roku), który cechowała izolacja międzynarodowa i model autarkii. Druga faza to tzw. kryzys modelu autarkicznego, trwająca od 1951 do 1959 roku, kiedy rozpoczął się proces otwierania gospodarki, którego kulminacją był Plan Stabilizacji z 1959 roku. Trzecia faza to okres wzrostu gospodarczego od 1960 r. do śmierci dyktatora w 1975 roku.

Głównymi konsekwencjami autarkicznej polityki gospodarczej były: pojawienie się czarnego rynku, rozwiązania omijające regulacje państwowe (oszustwa podatkowe) i praktyki monopolistyczne. Polityka ta generowała korupcję, która doprowadziła do korzyści dla wąskiej grupy wybranych.

Hiszpania nie została zaproszona ani do Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS), ani do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG). Nie została także członkiem Euroatomu. Nie objęto jej również Planem Marshalla. Wynikało to z autorytarnego systemu rządów. Dopiero 14 grudnia 1955 roku została członkiem ONZ, a w 1959 roku Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC). Wcześniej, w 1957 roku, powołano ministerialną Komisję ds. Badania Wspólnot Gospodarczych i Wspólnoty Atomowej. Wówczas możemy mówić o końcu okresu aislamiento (izolacja). Pierwsze formy aktywności Hiszpanii na arenie międzynarodowej związane były z akcesją do Światowej Organizacji Zdrowia (1951 r.), UNESCO (1952 r.), Światowej Organizacji Pracy (1953 r.). W 1953 roku podpisano również Konkordat ze Stolicą Apostolską oraz porozumienia z USA. Od 1962 roku Hiszpania miała swojego ambasadora przy Wspólnotach Europejskich.

W latach 50. przedstawiciele władz Hiszpanii opracowali dwie inicjatywy integracyjne dotyczące pośrednio bądź bezpośrednio relacji z państwami Maghrebu. Autorem pierwszej był sam generał Franco, który już w 1952 roku zaproponował zawarcie paktu zachodniośródziemnomorskiego z udziałem Hiszpanii, Portugalii, Francji, Włoch i Wielkiej Brytanii.  Ponownie z tą koncepcją wystąpił Minister Spraw Zagranicznych Alberto Martín Artajo w 1956 roku. Jego propozycja dotyczyła zwołania  konferencji państw nadbrzeżnych Morza Śródziemnego z udziałem państw Maghrebu: Maroka i Tunezji. Współpraca miała obejmować nie tylko sprawy polityczne, ale także gospodarcze. Państwa Maghrebu popierały taką wizję współpracy, gdyż chciały uniezależnić się od Francji. Wyraźnym zwolennikiem takiej formuły był król Mohamed V. Z nowymi inicjatywami dyplomatycznymi wystąpił kolejny Minister Spraw Zagranicznych Fernando María Castiella y Maíz. Jego celem było odejście od izolacjonizmu a także kreowanie nowego wizerunku Hiszpanii na arenie międzynarodowej. Hiszpania miała być katolicka i konserwatywna, ale nie faszystowska. Castiella chciał zbliżenia z Europą Zachodnią oraz ustabilizowania relacji z Marokiem. Głębokie reformy były utrudnione przez dyktaturę Franco i związaną z tym cenzurą, nietolerancją religijną, wszechobecną ingerencją Ministerstwa Informacji.

Zobacz również:
https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/trendy-gospodarcze/znikajaca-hiszpania/

Wraz ze zmianą rządu w 1957 roku, w którym znaleźli się członkowie Opus Dei, katolickiego stowarzyszenia założonego w 1928 roku przez aragońskiego księdza José Maria Escriva de Balaguana, wprowadzono nowy program reform ekonomicznych, celem zastąpienia polityki autarkii. Potwierdzeniem otwarcia na świat i zerwania z autarkią był Plan Stabilizacji Gospodarczej z 1959 roku. W latach 50. Hiszpania musiała importować produkty energetyczne i dobra inwestycyjne. Inflacja była na bardzo wysokim poziomie, a zasoby finansowe coraz bardziej ograniczone. W rezultacie władze hiszpańskie, biorąc pod uwagę ekonomiczną pomoc Stanów Zjednoczonych i organizacji międzynarodowych, opracowały projekt, którego celem była liberalizacja hiszpańskiej gospodarki. Plan przewidywał następujące działania: ustalenie stabilnego kursu wymiany pesety na inne waluty, ograniczenie wydatków publicznych i zamrożenie wynagrodzeń urzędników; ograniczenie interwencjonizmu państwa w gospodarce, liberalizacja importu i promocja eksportu, stymulowanie inwestycji zagranicznych. Plan został zatwierdzony, ale mógł zostać odrzucony przez Franco w każdej chwili. Nic nie gwarantowało jego zgody. Franco mógł zdecydować się na utrzymanie kursu obranego w 1940 roku. Gospodarka nie była jego mocną stroną, miał rozproszone pomysły, inflacja mu nie przeszkadzała. Dla generała ważna była industrializacja za wszelką cenę, kierowana przez państwo. Jego nieufność do organizacji międzynarodowych i obcokrajowców była powszechnie znana.
Plan Stabilizacji pozwolił, po dwuletniej recesji, na spektakularny wzrost gospodarki hiszpańskiej. Powoli odchodzono od postrzegania Hiszpanii jako państwa frankistowskiego, przeciwnego państwom demoliberalnym.

Zobacz również:
https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/trendy-gospodarcze/wojna-na-ukrainie-w-oczach-panstw-maghrebu/

Regulowano także pozostałe kwestie gospodarcze. Dnia 13 maja 1971 roku zawarto Układ o Współpracy Ekonomicznej Hiszpanii z Marokiem (Acuerdo de Cooperación Económica entre el Estado Español y el Reino de Marruecos). Już w preambule stwierdzono konieczność rozwijania relacji dwustronnych w oparciu o wzajemną przyjaźń i regionalną solidarność. Kluczowe było zintensyfikowanie oraz pogłębienie współpracy we wszystkich sektorach oraz rozwijanie wymiany handlowej. Priorytetem były takie sektory jak: rolnictwo,  rybołówstwo,  przemysł, turystyka i handel. Powstały Izby Handlowe, których zadaniem było organizowanie wystaw, permanentnych lub czasowych wydarzeń we wskazanym obszarze współpracy. Hiszpańskie firmy miały aktywnie uczestniczyć w programach rozwoju Maroka zwłaszcza w kontekście ułatwień w dostępie do środków transportu, wyposażenia, kredytów. Czas obowiązywania układu określono na pięć lat z opcją odnowienia o kolejne. Uwzględniono jednak możliwość 6-miesięcznego wypowiedzenia przez każdą ze stron. Kontaktom gospodarczym z Maghrebem nie sprzyjał jednak kryzys naftowy z 1973 roku. W efekcie inwestycje zagraniczne w zasadzie zanikły. Zaprzepaszczono osiągnięcia gospodarcze z lat 1960-1973. Hiszpania była uzależniona od ropy naftowej jako podstawowego surowca energetycznego. Problemem była również nadmierna biurokratyzacja oraz mniejsza elastyczność i zdolność adaptowania się do nowych warunków.

Okres rządów generała Franco przyniósł trzy plany gospodarcze.

Celem I Planu Rozwoju Gospodarczego i Społecznego (1964 – 1967 Plan de Desarrollo Económico y Social) było osiągnięcie tempa wzrostu gospodarczego na poziomie 1 proc. rocznie i zwiększenie produktywności w gospodarce hiszpańskiej średnio o 5 proc. Plan ten zawierał m.in. pobudzenie inwestycji publicznych. Realizacja tych planów wpłynęła na wzrost inflacji do 13,2 proc. w 1965 roku.
II Plan Rozwoju Gospodarczego i Społecznego (1968 – 1971) kontynuował cele programu poprzedniego. W tym okresie miał miejsce wyraźny wzrost dynamiki produkcji, wspierany przede wszystkim inwestycjami w środki trwałe.

W ostatnim, III Planie Rozwoju Gospodarczego i Społecznego (1972 – 1975), podniesiono cel w postaci tempa wzrostu PKB Hiszpanii  do poziomu 7 proc., jednak nie udało się tego planu osiągnąć.

Zobacz również:
https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/trendy-gospodarcze/czy-hiszpania-wyszla-z-wieloletniego-kryzysu/

Hiszpański Plan Stabilizacji stworzył ramy instytucjonalne sprzyjające inwestycjom prywatnym. Służył także łagodzeniu skutków nieuniknionej walki klasowej. Brak wdrożenia planu u schyłku lat 50. z pewnością skutkowałby paraliżem gospodarki i obniżeniem poziomu życia ludności. Plan Stabilizacji stanowił jeden z najważniejszych elementów w historii gospodarczej Hiszpanii XX wieku. Przełom lat 60. i 70. przyniósł Hiszpanii wzrost ekonomiczny. Duży wkład miał tu rozwój turystyki (zarówno krajowej, jak i zagranicznej), a także zmiany strukturalne w gospodarce.  Liczba osób pracujących w rolnictwie zmniejszyła  się o 15 proc., natomiast liczba ludności w sektorze przemysłowym wzrosła tylko o 6 proc., na korzyść pracujących w sektorze usług (wzrost o 10 proc.).